Tìm giải pháp công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm một cách hợp lý, bền vững

Ngày 18/10, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Việt Nam phối hợp Bộ KH&CN tổ chức Hội thảo khoa học “Đất hiếm Việt Nam: Thực trạng công nghệ khai thác, chế biến và triển vọng".

Theo GS.VS Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, đất hiếm là nguyên liệu không thể thiếu trong nhiều ngành công nghệ cao như: Thông tin-viễn thông, y tế, năng lượng, giao thông-vận tải, quân sự… Mặc dù giá trị giao dịch của đất hiếm trên thế giới hiện nay chỉ dưới 10 tỷ USD một năm nhưng đây lại là nguyên liệu chiến lược, không thể thay thế đối với nhiều quốc gia, nhất là các quốc gia phát triển.

Dù đã thăm dò, đánh giá trữ lượng từ hơn 40 năm nay, đến nay Việt Nam vẫn chưa khai thác và chế biến được mỏ đất hiếm nào. Cùng với nguyên nhân về thị trường tiêu thụ, một trong những nguyên nhân chính là chúng ta chưa có công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm, mà đây lại là lĩnh vực các nước giữ độc quyền, không chuyển giao công nghệ.

"Chúng ta cần đánh giá chính xác về tiềm năng của đất hiếm Việt Nam. Việt Nam có nên khai thác đất hiếm và có thể tự phát triển được công nghệ chế biến đất hiếm không? Tác động của khai thác và chế biến đất hiếm đến môi trường, môi sinh ra sao?", GS.VS Châu Văn Minh nói.

Tại Hội thảo, nhiều ý kiến của đại diện cơ quan quản lý, các tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp, nhà khoa học đã đưa ra đánh giá về trữ lượng, định hướng phát triển, thực trạng công nghệ, vấn đề môi trường trong khai thác, chế biến đất hiếm cũng như các kết quả nghiên cứu nổi bật do các nhà khoa học trong nước thực hiện thời gian qua.

Chia sẻ tình hình nghiên cứu về đất hiếm, PGS.TS Hoàng Anh Sơn, Phó Viện trưởng Viện Khoa học vật liệu (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) cho hay, những nghiên cứu định hướng khai thác chế biến, ứng dụng khoáng sản đất hiếm đã được Nhà nước đầu tư qua các chương trình KHCN và từ các chương trình của Viện Hàn lâm và đã đạt được những kết quả khả quan như: Phân chia, làm sạch nguyên tố đất hiếm; ứng dụng đất hiếm làm vật liệu xúc tác; chế tạo nam châm đất hiếm NdFeB....

Tuy nhiên, hiện nay, ngành công nghệ đất hiếm vẫn chưa phát triển như mong muốn, nguyên nhân do đầu tư cho KHCN vào lĩnh vực này chưa đủ tầm và không tập trung.

PG.TS Hoàng Anh Sơn đề xuất, trong thời gian tới, Nhà nước cần đặc biệt chú trọng đến chế biến đất hiếm đạt tiêu chuẩn xuất khẩu; phân chia, làm sạch các oxit đất hiếm riêng rẽ phục vụ nghiên cứu và sản xuất, góp phần bảo vệ tài nguyên, môi trường; chế biến sâu một số nguyên tố đất hiếm phục vụ chiến lược chuyển đổi năng lượng, giao thông không phát thải...

Cũng theo các nhà khoa học, cần triển khai xây dựng các dự án và phòng thí nghiệm nâng cao năng lực nghiên cứu công nghệ khai thác, chế biến, đánh giá tác động môi trường, xử lý hoàn nguyên môi trường sau khai thác và chế biến sâu đất hiếm ở Việt Nam...

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt cho biết, các ý kiến đóng góp, trao đổi tại Hội thảo sẽ được nghiên cứu tổng hợp, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, qua đó đề xuất một số giải pháp KHCN phục vụ khai thác, chế biến đất hiếm Việt Nam một cách hợp lý, hiệu quả, phù hợp với định hướng phát triển đất hiếm của Đảng và Nhà nước như tăng cường tiềm lực cho các tổ chức nghiên cứu trong nước; nghiên cứu làm rõ thêm về trữ lượng và thành phần các nguyên tố đất hiếm trong các mỏ; nghiên cứu hoàn thiện công nghệ khai thác, chế biến sâu đất hiếm phù hợp với quặng Việt Nam; bảo đảm môi trường trong hoạt động khai thác, chế biến…

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt tin tưởng rằng, với sự quyết tâm của cộng đồng các nhà khoa học, sự phối kết hợp chặt chẽ giữa các tổ chức nghiên cứu, các cơ quan quản lý và các doanh nghiệp, Việt Nam sẽ chủ động được công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp khai thác và chế biến sâu đất hiếm phục vụ nhu cầu sử dụng trong nước, hướng tới xuất khẩu một cách hợp lý, hiệu quả, bảo đảm môi trường.

Qua đó khẳng định được vai trò nền tảng của KHCN và đổi mới sáng tạo đối với sự phát triển ổn định, bền vững của đất hiếm Việt Nam. Bộ KH&CN cam kết luôn sẵn sàng đồng hành cùng Viện Hàn lâm KH&CN và cộng đồng các nhà khoa học, các doanh nghiệp trong thực hiện mục tiêu này.

Hoàng Giang